نوید ساختار سازمان ملل  که حدود پنجاه و نه سال بعد از عمر این سازمان توسط کوفی عنان دبیر کل این سازمان داده شده است توانست به بحث مهمی در میان سیاستمداران تبدیل گردد سازمانی که به گفته دبیر کل سازمان ملل آقای کوفی عنان  می‌تواند بیش از این نقش مهمی در روابط بین الملل ایفا نماید!

آنچه امروز در سازمان ملل با آن روبه‌رو هستیم ساختار حقوقی ناهمگون با شرایط توزیع قدرت در روابط بین کشورها است. این شرایط سبب از بین رفتن هر گونه بازدارندگی و یکسویه شدن تصمیمات این نهاد به خصوص شورای امنیت  شده در حقیقت امروزه پس از تجربه جنگ دوم عراق با وجود مخالفت کشورهای جهان و حتی اعضای دائم شورای امنیت که به آن وقعی نهاد شده است این امر آشکار گردیده که تنها تعابیر موجود در منشور ملل متحده به گونه‌ای قابلیت تقسیم را دارا می‌باشد که آزادی عمل خطرناکی برای اعضای دائم شورا فراهم می‌کند بلکه بسیاری از اصول نادیده گرفته شده و اصول فرعی جدید جای آنها را می گیرد و ذهن را با این واقعیت روبه‌رو می‌کند که حقوق تنها توجیه کننده و نه محدوده کننده قدرت را بازی می‌کند.

باید بپذیریم که دایناسور سازمان ملل نیاز به کوچک شدن سریع و عادلانه شدن را دارد تا بتواند حافظ صلح قلمداد گردد. صلحی که نظم و آرامش را نمایندگی می‌کند و نه صلح عادلانه و اگر نه باید ما شاهد شکل‌گیری رژیم عرفی برای اعمال قدرت باشیم و آنچه پس از فروپاشی بلوک شرق آرام آرام در حال تولید است. ولی این را نباید از نظر دور داشت که با گسترش شورای امنیت امکان دستیابی به صلحی پایدار را خواهیم داشت.

در این مقال اندک ابتدا تاریخچه‌ای از سازمان ملل اهداف اصول آن خواهیم پرداخت و سپس بحث اصلی که راجع به تغییر ساختار سازمان ملل است را پیگیری خواهیم کرد.

مرحله بعد به سهم آفریقا از بازسازی و نقش ایران در سازمان ملل خواهیم پرداخت. بعد از آن فصلی نسبتا مهم در مورد حقوق بشر را از پیش رو خواهیم گذراند.

در آخر هم که به نتیجه‌گیری خواهیم پرداخت که آیا سازمان ملل اصلاح می‌شود و دگرگون و همچنین به نقش و عملکرد این سازمان بر قرن بیست و یکم خواهیم پرداخت.

در پایان جای دارد از راهنمایی‌های ارزنده استاد ارجمند جناب آقای دکتر محمد تقی رضایی به عنوان استاد راهنما تشکر نموده و از درگاه ایزد منان سلامتی روز افزونشان را خواستارم.

محسن شیرازی

زمستان 1384

پیام دبیر کل سازمان ملل متحد

جناب آقای کوفی عنان به مناسبت روز ملل متحد

24 اکتبر 2003 برابر با دوم آبان 1382

دوستان عزیز در سراسر جهان

هم اکنون دوره دشواری برای جهان و سازمان ملل است.

در عراق  و بسیاری از مناطق دیگر، خشونت و وحشت به عنوان عامل مرگ و رنج مردم بی‌گناه ادامه دارد. در ماه اوت، خود سازمان ملل بر اثر حمله‌ای مرگبار به مقر آن در بغداد دچار مشقت گردید. ما بعضی از عزیزترین دوستان و همکارانمان را از دست دادیم. شما مردم دنیا، تعدادی از بهترین و متعهدترین خدمت‌گزاران خود را از دست دادید.

اما در این روز ملل متحد، اجازه دهید تا عزادار یا افسرده نباشیم. اجازه دهید به یاد آوریم همکارانمان برای چه کار در عراق حضور داشتند. آنان آنجا بودند تا به مردم عراق کمک کنند کشورشان را بعد از سال‌ها جنگ، ستم و انزوا از نو بسازند. درست مانند سایر کارمندان سازمان ملل در دیگر کشورهای جنگ زده که به کاهش مشقت، بازگرداندن صلح و آرامش و ایجاد نهادهای جدید کمک می‌کنند.

ما باید به کار خدمت به بشریت در هر جا که  بیشتر مورد نیاز است ادامه دهیم. ما باید به شما مردم جهان کمک کنیم تا راه حل مشترک برای مشکلات مشترک بیابیم. و چنین خواهیم کرد.

ما به تلاش‌هایمان برای مهار فقر، بیماری، تغییرات آب و هوایی و گسترش سلاح‌های کوچک ادامه می‌دهیم. ما همچنین برای مبارزه تا تروریسم و اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی با یکدیگر همکاری خواهیم کرد. ما نباید برای مبارزه با این موارد، انتخابی عمل کنیم. سازمان ملل باید با تمامی این تهدیدها یکجا و بلافاصله رودرو شود.

برای اقدام موفق شاید نیاز باشد تا تغییراتی در نظام بین المللی‌مان شامل خود سازمان ملل متحد ایجاد کنیم. در مجموع، معتقدم سازمان ما طی پنجاه و هشت سال به بشریت به خوبی خدمت کرده، اما هرگز کامل نبوده است و شاید به راستی وقت آن رسیده که در بهبود آن بکوشیم. من تمامی دولت‌ها را ترغیب کردم تا در این مورد فکر کنند و هیاتی از مردان و زنان خردمند را تعیین کرده‌ام تا پیشنهاداتشان را ارائه دهند.

در پایان، این دولت‌ها خواهند بود که تصمیم می‌گیرند. اما آنها تنها وقتی تلاش خواهند کرد که به توافق برسند که شما مردم به آنها بگویید مشخصا چه انتظاراتی دارید در چگونه جهانی می‌خواهید زندگی کنید. من به شما برای انجام این امر متکی هستم و معتقدم اگر شما صدای خود را به اندازه کافی محکم و رسا نمایید تا شنیده شود، ما می‌توانیم بر این بحران‌ها غلبه کرده و جهانی بهتر بر اساس حکومت قانون بنا نهیم.  اجازه دهید همگی ما در همیاری یکدیگر به منظور ایجاد آینده‌ای بهتر برای خودمان و کودکانمان ثابت قدم باشیم.

کوفی عنان:

سازمان ملل نوسازی و متحول می‌شود

تهران 2 آبان ماه 1383(مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد)- دبیر کل سازمان ملل متحد در پیامی به مناسبت روز ملل متحد  گفت به منظور ایجاد سازمان مللی بهتر مجموعه‌ای از تدابیر به منظور نوسازی این سازمان به رهبران جهان ارائه خواهد داد.

متن کامل این پیام مهم به شرح زیر است:

امروز روز ملل متحد است.

پنجاه و نه سال پیش، سازمان ملل متحد به عنوان ابزار صلح، حقوق بشر و توسعه تاسیس گردید. به دلیل وجود سازمان ملل، جهان مکانی بهتر است. اما امروزه مردم بسیاری قربانیان خشونت، ستم، فقر، گرسنگی، بی‌سوادی و بیماری هستند.

ما می‌توانیم و بایستی که بهتر عمل کنیم. تمامی مردم سزاوار زندگی عاری از ترس و آسوده از فراهم بودن نیازهایشان هستند. آنان باید امید به فردای بهتر از امروز را در ل بپرواند. بشریت مشترکمان نیازمند این است و امنیت مشترکمان این را می‌طلبد.

هر ملت نیازمند دولتی است که به راستی خدمتگزار مردمش باشد. و همگی ما نیازمند سازمان‌مللی کارا هستیم، سازمان مللی که انعکاس دهنده جهانی که امروز در آن به سر می‌بریم و حل کننده چالش‌هایی که فردا در رو در روی ما است.

معتقدم می توانیم سازمان ملل بهتری بسازیم. به همین دلیل به زودی مجموعه‌ای از تدابیر به منظور نوسازی این سازمان به رهبران جهان ارائه خواهم داد. این به عهده رهبران شما است تا به این تدابیر با بصیرت و حسن نیت پاسخ دهند. آنان باید زمینه‌ای مشترک برای اجلاس تاریخی سال آینده در همین هنگام بیابند.

از شما می‌خواهم رهبران خود را تشویق کنید تا به جهانمان سازمان مللی بدهند که شایسته آن است. می‌دانم که با کمک شما می‌توانیم به آن دست یابیم.

ما در دوره‌ای جدید به سر می‌بریم. ما نیازمند سازمان مللی نو هستیم. اجازه دهید آن را محقق کنیم.

پیام جناب کوفی عنان، دبیر سازمان ملل متحد خطاب به همایش بین المللی اصلاحات در سازمان ملل[1]

تهران 17-18 ژوئیه 2005 برابر با 26-27 تیرماه 1384

قرائت متن پیام به وسیله آقای ادوارد مورتیمر، مدیر بخش ارتباطات دفتر دبیر کل سازمان ملل متحد

اینجانب درودهای خود را به تمامی شرکت کنندگان در این همایش که بسیار به موقع برگزار می‌شود، تقدیم کرده و سپاس ویژه‌ام را از دفتر سیاسی و بین المللی که میزبانی آن را بر عهده گرفته  است، ابراز می‌دارم. شما در لحظه‌ای مهم برای ملل متحد و در حقیقت برای جامعه جهانی گرد هم آمده‌اید. درست در ماه پیش شصتمین سال امضای  منشور ملل متحد را جشن گرفتیم . اما افکارمان متوجه آینده است و نه گذشته. ما عمیقا مشغول بحث و گفتگو درباره این هستیم که چگونه پاسخ دسته‌جمعی خود و نهادهای مشترکمان را با نیازهای دنیایی که به سرعت در حال دگرگونی است، هماهنگ سازیم.

تا چند لحظه بعد به این موضوعات حیاتی می‌پردازم. اما ابتدا اجازه دهید تاکید کنم هیچ پیشنهاد اصلاحاتی، به هر اندازه مهم نباید ما را از وظایف ضروری مشخصی که بر عهده داریم دور سازد، به ویژه نیاز به حل درگیری‌هایی که به دزارا کشیده و حصول اطمینان از اینکه کشورهایی که در مرحله دشوار گذرا قرار دارند، حمایت مورد نیازشان را دریافت کنند. به همین دلیل است که سازمان ملل متحد برای برقراری صلح و ثباتی که بر مبنای دولتی مستقل و دموکرات در افغانستان و عراق بنا شده باشد، کماکان به تلاش خود ادامه خواهد داد، درست مانند  بسیاری کشورهای دیگر، همچنین  برای صلحی عادلانه و با دوام بین فلسطینیان و اسرائیلی‌ها، ایران سهم مهمی در پیدا کردن راه حل برای بسیاری از این مشکلات دارد. درست به مانند سهم این کشور در پافتن پاسخ دسته جمعی ما به چالش‌های جهانی، اینجانب مشتاقانه منتظر ادامه همکاری با مسئولان جمهوری اسلامی زیر نظر رئیس جمهور منتخب، عالیجناب محمود احمدی‌نژاد هستم. همانگونه که با دولتی که در آستانه پایان کار خود است، انجام داده‌ام و امیدوارم افتخار ملاقات ایشان را در اجلاس جهانی سران 2005که در نیویورک در ماه سپتامبر برگزار خواهد شد را داشته باشیم.

درباره اینکه چه عاملی به وجود آورنده این تعهد در افراد است دو دیدگاه کاملا متفاوت ارایه شده است که یکی از آنها تعهد را امری عاطفی یا نگرشی می داند. و دیدگاه دیگر به آن به عنوان امری رفتاری می‌نگرد که در جهت کسب منافع بیشتر در فرد شکل می‌گیرد.

صرف نظر از تفاوت این دو دیدگاه آنچه مسلم است این است که تعهد موجد بهره‌وری است،‌زیرا افزایش تعهد، (در حد مطلوب) موجب ارتقاء سازگاری فرد با سازمان و مقاومت او در برابر تعبیرات، بروز خلاقیت های فردی، و نیز استفاده کارآمد از منابع انسانی می شود که این همه خود افزایش بهره‌وری را در پی خواهد داشت. (خاکی،95: 1376)

نیروی انسانی مهمترین سرمایه سازمان هاست و هر چه این سرمایه ازکیفیت مطلوب و بالاتری برخوردار باشد احتمال،‌ موفقیت، بقاء و ارتقاء‌سازمان بیشتر خواهد شد. لذا باید بهبود کیفی نیروی انسانی را مورد توجه خاص قرار داد. چرا که هم به نفع سازمان است و هم به نفع افراد،‌ اما تنها آموزشهای تخصصی شامل این اقدام نمی‌گردد. بلکه بهبود نگرش و تعدیل ارزشهای افراد نیز شامل می‌شود یکی از مهمترین این نگرش‌ها تعهد سازمانی است.

تعهد سازمانی نگرشی درباره وفاداری کارکنان به سازمان و فرایندی مسمتر است که به واسطه مشارکت افراد در تصمیمات سازمانی، توجه افراد به سازمان و موفقیت و رفاه سازمان را می‌رساند. (مقیمی 83ص302)

درمیان همه انواع تعهد،‌ تعهد سازمانی لذت بخش‌تر پر جاذبه‌تر و رایج‌تر به نظر می‌رسد. این علاقه مندی و توجه از مطالعات متعددی که روابط بین تعهد سازمانی و پیش شرطها و پی آمدهایش را بررسی نموده‌اند،‌ قابل مشاهده است.

دلیل عمده و اصلی چنین علاقه و توجه، این است که تعهد سازمانی بعنوان یک نگرش قادر است ترک خدمت کارکنان را بهتر از سایر نگرشهای‌ کاری مانند رضایت شغلی پیش بینی نماید. بعلاوه استدلال شده است،‌ سازمانهای که دارای اعضای با سطح بالای تعهد سازمانی هستند. عملکرد بهتر و بهره‌وری بیشتر و غیبت و تاخیر کمتری دارند. (اشرفی، 2: 1374)

توجه به تعهد نیروی انسانی شاغل در سازمانهای دولتی وخصوصی نسبت به سازمان یا موسسه متبوع خود از اهمیت وجایگاه خاص برخوردار است و شرکت ملی نفت نه تنها از این قاعده مستثنی نیست بلکه با توجه به جایگاه مهم این صنعت در جامعه واهمیت رشد و توسعه اقتصادی کشور تعهد کارکنان نسبت به شرکت و حفظ نیروی کارآمد توجه خاصی را می‌طلبد.

ضرورت و اهمیت مساله:

در دهه گذشته تعهد سازمانی جایگاه مهمی را در تحقیقات مربوط به رفتار سازمانی به خوداختصاص داده است. زیرا یکی از شاخص‌های برتری یک سازمان به سازمان دیگر دارابودن نیروی انسانی متعهد می‌باشد. وجودچنین نیرویی متعهدی وجهه سازمان را در اجتماع مهم جلوه داده و زمینه را برای رشد و توسعه سازمان فراهم می‌کند. برعکس، نیروی انسانی باتعهد و تعلق اندک نه تنها خود را در جهت نیل به اهداف سازمان حرکت نمی‌کند، بلکه می‌تواند در ایجاد فرهنگ بی‌تفاوتی نسبت به مسائل و مشکلات زمان در میان سایر همکاران موثر باشد. مهمتر از این سازمان را در تحقق اهداف و آرمانهایش ناکام سازد.(اله دادرسی،25: 1382)

مطالعه میزان تعهد افراد نسبت به سازمان متبوع خودیکی از روشهای مناسب برای قضاوت در مورد میزان موفقیت یا عدم موفقیت سازمان در تحقق اهداف مورد نظر به شمار می‌رود. از طرفی فقدان این عامل بر رفتار افراد عملکرد شغل و رضایت آنان تاثیر مستقیم گذارده و در نهایت برسازش فرد با محیط کار تعامل فرد با محیط و نهایتا سلامت روان افراد تاثیر گذار است.

سازمانهایی که دارای اعضای با سطوح بالای تعهد سازمانی هستند معمولاً از عملکرد بالاتر،غیبت و تاخیر کمترکارکنان برخوردارند. سازمانها به افرادی نیاز دارند که به نفع سازمان فراتر از وظایف مقرره تلاش نمایند. و این بویژه در مشاغل حساس وبحرانی از اهمیت زیادی برخوردار است.

با عنایت به اهمیت این مساله ضروری است که سازمانها تدابیر لازم را به منظور حفظ و افزایش تعهد اعضایشان بیندیشند وعواملی را که می‌تواند منجر به کاهش تعهد آنان گردد را به حداقل ممکن رسانده و از میان بردارند.

کوتاهی در این امر به افزایش هزینه‌های هنگفت ناشی از ترک خدمت کارکنان وجذب نیروهای جدید منجر شده ونیاز به ایجاد مکانیزم کنترل و نظارت دقیق و پیچیده‌ای دارد. (اشرفی 4: 1374)

لذا بررسی میزان تعهد سازمانی کارکنان سازمانها و موسسات وهمچنین عوامل تأثیرگذار بر آن ضرورت می‌یابد. در این پژوهش قصد بررسی میزان تعهد سازمانی کارکنان شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران  (تهران) را داریم. تا با آگاه ساختن مسئولان مربوطه زمینه‌ای را برای بکارگیری، آموزش و حفظ کارکنان لایق، کارآمد ومتعهد به سازمان ایجاد کنیم تا با کاهش هزینه‌های ناشی از ترک خدمت، غیبت، تأخیر و .. کارکنان، بهره‌وری سازمان به حد مطلوب برسد.

بیان مسئله

نیروی انسانی کارآمد شاخص عمده برتری یک سازمان نسبت به سازمانهای دیگر است و چرا که نیروی انسانی مهمترین منبع هر سازمانی است. کارکنان متخصص، وفادار، سازگار با ارزشها و اهداف سازمانی، نیازهای اصلی و بسیار ضروری هر سازمان هستند. سازمان به کارکنانی نیازمند است که فراتر از شرح وظایف مقرره و معمولی به کار و فعالیت بپردازند. کارکنانی که مایل باشند، بخواهند و بتوانند بیش از مقدار معمول برای دستیابی به اهداف سازمانی به انجام وظیفه بپردازند. وجود چنین نیرویی در هر اداره و سازمان ضمن کاهش غیبت، تأخیر و جابجای باعث افزایش چشمگیر بهره‌وری سازمان، نشاط روحی کارکنان، دستیابی هر چه بیشتر و بهتر به اهداف متعالی سازمان و نیز دستیابی به اهداف فردی خواهد شد. در ارتباط با تعهد سازمانی مطالعات مختلفی انجام شده که یکی از مهم‌ترین این مطالعات به وسیلة «می‌یر و آلن»[1] انجام گرفته و مدلی سه بعدی ارائه شده است. ابعاد این مدل عبارتند از:

1- تعهد عاطفی[2]: شامل وابستگی عاطفی کارکنان به تعیین هویت با سازمان و درگیرشدن در فعالیتهای سازمانی است.

2- تعهد مستمر[3]: شامل تعهدی است که مبتنی بر ارزش نهادن به سازمان است و کارمند در زندگی سازمان سهیم می‌شود.

3- تعهد تکلیفی (هنجاری)[4]: شامل احساسات افراد مبنی بر ضرورت ماندن در سازمان است (می‌یر و آلن: 1990 به نقل از کونگ، 2: 2005)

با توجه به اینکه دنیای سازمانهاست و متولیان اصلی این سازمانها، انسانها هستند حتی با وجود فن آوریهای جدید و روشهای تولید و خدمات مکانیزه نقش انسان به عنوان عامل مبانی در سازمان ها غیرقابل انکار است. بنابراین منابع انسانی با ارزش ترین منابع برای یک سازمان محسوب می شود که بطور کلی به تمام فعالیت های یک سازمان جهت می دهند و فعالیتهای آن را تحت الشعاع قرار می‌دهند.

برای ارائه یک رفتار مطلوب در راستای اهداف سازمانی توسط نیروی انسانی، بایستی عوامل انگیزشی را شناخت و ابزارهای مناسب را به کار برد تا رضایت شغلی، تعهد سازمانی، علاقه و بالندگی کارکنان تحقق یابد. بررسی میزان تعهد سازمانی کارکنان و عوامل انگیزشی موثر بر آن که موجب افزایش و یا کاهش آن می شوند به مدیریت سازمان کمک می کنند تا به یک برنامه ریزی صحیح و منسجم، تحقق اهداف افراد را در راستای تحقق اهداف سازمان قرار داده عملکرد و بهره وری سازمانی را ارتقا بخشید.

همه کشورها به نیروی انسانی متعهد و کارآمد نیاز دارند واین نیاز در کشورهای در حال توسعه بیشتر خودنمایی می‌کند بویژه در رابطه با صنعت نفت که نقش عمده‌ای در اقتصاد کشور بر عهده دارد. مسئله‌ای که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد، بررسی میزان تعهد سازمانی مدیران، کارمندان وکارگران شاغل در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران (تهران) است. به عبارت دیگر می‌خواهیم بدانیم کارکنان این شرکت تا چه اندازه نسبت به سازمان خود، اهداف و ارزشهای آن متعهد هستند و میزان این تعهد چه رابطه‌ای با ویژگیهای دموگرافیک[5] (سطح شغلی، سابقه خدمت، مدرک تحصیلی، وضعیت تأهل، تعداد فرزندان، سن، بومی و غیربومی، روز کار و شیفت کار بودن) آنان دارد.

با توجه به این دو روش (لقاح درون رحمی یا خارج رحمی) بالغ بر بیست صورت تلقیح مصنوعی وجود دارد. هر چند بصورت کلی حکم شرعی هیچ کدام از این صورتها در فقه نیامده، لکن پس از بررسی های طولانی و دقیق توسط فقها برخی از این صور بدون ایراد شرعی قابل اجرا هستند و برخی که نیاز به بحث بیشتری بوده و محل اختلاف شدید هست یا ممنوع اعلام شده و یا در آن احتیاط صورت گرفته مثل لقاح مصنوعی با اسپرم مرد بیگانه. هر چند تعداد اندکی از فقها آن را بدون ایراد تجویز کرده اند. ولی چون در هر یک از این صور باید اجماع آراء فقها و شورای محترم نگهبان موافقت خود را اعلام کنند هنوز تا تدوین قانونی خاصی در زمینة صور ممنوعه فاصله داریم.

موافقت بخشی از تلقیح مصنوعی بنام انتقال جنین ناشی از زن و شوهر رسمی جهت اهداء به زوجین نابارور بعد از سالها ضمن قانونی بنام « قانون نحوة اهدای جنین به زوجهای نابارور» سال 1382 تصویب و در اواخر سال 1383 همراه آیین نامه به قوة قضائیه ابلاغ و قابل اجرا گردید.

بخش سوم تلقیح مصنوعی بنام «اجاره رحم» که در آن جنین ناشی از زن و شوهر قانونی جهت پرورش در رحم زن ثالثی بنام «مادر واسطه» و تنها به دلیل اشکال در رحم زوجه صاحب جنین منتقل می شود، هنوز مورد اختلاف فقها و حقوقدانان است ولی بازگشت زمان طولانی مراکز ناباروری منتظرند که هر چه سریع تر مشکل ناباروری این دسته از زوج ها با تصویب قانون مرتفع گردد.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                         صفحه

مقدمه--------------------------------------- 1

بخش اول : کلیات

فصل اول: تعاریف----------------------------- 6

مبحث اول : تعریف تلقیح و انواع آن ---------- 6

گفتار اول: تعریف تلقیح مصنوعی--------------- 6

گفتار دوم : انواع تلقیح مصنوعی-------------- 6

فصل دوم: تاریخچه و سیر قانونی -------------- 8

مبحث اول : تاریخچه-------------------------- 8

مبحث دوم: سیر قانونی------------------------ 10

فصل سوم: مسائل پزشکی لقاح طبیعی و تلقیح مصنوعی  14

مبحث اول : مسائل پزشکی لقاح طبیعی----------- 14

مبحث دوم: مسائل پزشکی لقاح خارج رحمی (تلقیح مصنوعی) 18

مبحث سوم: تلقیح اسپرم----------------------- 18

گفتار اول: تلقیح اسپرم به داخل رحم (IUI) با استفاده از اسپرم همسر 18

گفتار دوم: انتقال تزریق تخمک (GIFT)---------- 19

گفتار سوم: انتقال تخمک بارور شده یا زایگوت (ZIFT)   19

گفتار چهارم : روش باروری آزمایشگاهی یا انتقال رویان (IVF-EI)    19

بخش دوم : تلقیح مصنوعی

فصل اول: مباحث فقهی تلقیح مصنوعی------------ 23

فصل دوم : تلقیح مصنوعی و حقوق موضوعه-------- 28

مبحث اول: تلقیح مصنوعی و حقوق جزا----------- 28

مبحث دوم: وضعیت حقوقی اطفال ناشی از لقاح مصنوعی 33

گفتار اول: ماهیت نسب ----------------------- 33

گفتار دوم: راههای اثبات نسب مشروع یا مشروع کردن نسب 46

مبحث سوم: تلقیح مصنوعی و قانون مدنی--------- 53

مبحث چهارم: حضانت طفل ناشی از تلقیح مصنوعی - 57

فصل سوم : قاعدة فراش در حقوق امامیه--------- 63

مبحث اول: نسب طفل حاصل از لقاح مصنوعی به وسیلة اسپرم شوهر    63

مبحث دوم: نسب طفل حاصل از لقاح مصنوعی به وسیلة اسپرم مرد اجنبی   65

فصل چهارم: وضع حقوقی اطفال ناشی از تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه  67

مبحث اول: رابطة طفل ناشی از لقاح مصنوعی با مادر طبیعی خود (زن ملقوحه)------------------------------------- 67

مبحث دوم: رابطة طفل با صاحب نطفه------------ 68

گفتار اول: ثبت تولد طفل--------------------- 68

گفتار دوم: حق طفل برای دانستن نسب خود------- 69

گفتار سوم: حق طفل در اقامه دعوی مسئولیت مدنی 70

گفتار چهارم: مسئولیت مدنی پزشک در مقابل طفل- 71

مبحث سوم: رابطة طفل با شوهر زن-------------- 72

بخش سوم: اهداء تخمک یا جنین و اجاره رحم (مادر جانشین)

فصل اول :  اهداء تخمک یا جنین--------------- 74

مبحث اول : مسائل پزشکی اهداء تخمک یا جنین--- 74

مبحث دوم: مسائل فقهی انتقال تخمک یا جنین---- 78

مبحث سوم: مسائل حقوقی انتقال جنین ---------- 81

فصل دوم: اجاره رحم یا مادر جانشین----------- 94

مبحث اول : مسائل پزشکی اجارة رحم یا مادر جانشین 94

مبحث دوم: مسائل فقهی اجاره رحم یا مادر جانشین   96

مبحث سوم: مسائل حقوقی اجارة رحم یا مادر جانشین  98

گفتاراول : وضعیت حقوقی طفل ناشی از رحم اجاره ای یا مادر جانشین -------------------------------------------- 101

بند 1: رابطة طفل با زن اجاره ای------------- 101

بند2: رابطة طفل و شوهر زن اجیر-------------- 102

بند3: رابطة حقوقی طفل با صاحبان جنین (اسپرم و تخمک) 102

گفتاردوم: وضعیت حقوقی مادر جانشین یا اجاره ای   103

بند1 : حالتی که صاحب تخمک، صاحب رحم اجاره ای نیز باشد    103

بند2 : حالتی که فقط رحم اجاره داده می شود--- 103

نتیجه و پیشنهاد ---------------------------- 105

فهرست منابع -------------------------------- 107

چکیدة انگلیسی------------------------------- 109

اینک جهان در این زمینه بین دو محذور واقع شده. از طرفی زوجهای نابارور می خواهند صاحب فرزند شوند و از طرف دیگر موانع اخلاقی، اجتماعی و حقوقی بسیار بر سر راه دارد که عبور از این موانع سخت است. البته خوشبختانه در قوانین اسلام مشکلات کمتر به چشم           می خورد و موانع بیشتر عرفی است که امیدواریم قوانین بتوانند صریح بیان شوند و راه را برای استفاده از تکنولوژی و علم در این زمینه هموار سازید.

در ایران وجود یک و نیم میلیون زوج نابارور یعنی حدود 15-10 درصد و از سویی نگرانی زوجهای جوانی که زندگی مشترکی را برای آینده ای شیرین پایه ریزی می کنند همواره یکی از مشکلات جامعه به شمار می رود گر چه متولیان بهداشت و درمان، نازایی را یک بیماری تلقی نمی کنند و جز عملهای لوکس و زیبایی می نگرند و سازمانهای بیمه گر هم با دیدن هزینه های درمان گران و سنگین این بیماری را متقبل نمی شوند، اما مشکلات روحی روانی ناشی از آن بنیاد زندگی زوج های جوان را تهدید می کند چرا که این زوجها بعضاً تصمیم به ازدواج مجدد          می گیرند که این امر معمولاً به طلاق می انجامد شایسته است که مسئولین امر جهت ارتقای فرهنگ باروری به گونه ای دیگر عمل کنند. از سوی دیگر وجود مراکزی که راههای درمان این بیماری را به طرق مختلف تبلیغ می کنند و نبود نظارت کافی و دقیق بر عملکرد آنها از سوی وزارت بهداشت، موجب شده زوج های جوان علیرغم پرداخت هزینه های گران در، بسیاری از  موارد نتیجه مطلوب نگیرند. این در حالی است که از نظر روحی پیش از پیش آسیب پذیر می شوند.

بشر همواره سعی داشته است با اتکا به قدرت تفکر و خلاقیت خود و در نتیجه به کارگیری تکنولوژی نوین و روش های علمی مدرن در بهره برداری از طبیعت زندگی را برای خود مطبوع و لذت بخش ساخته و گره هایی را که سابقاً عاجز از گشودنش بوده، باز نماید. لیکن در برخی از موارد مشکلات جدیدی را به وجود آورده که از عرصه سلامت و بهداشت و محیط زیست پا را فراتر گذارده به حیطة باورهای مذهبی، ارزش های اخلاقی و روابط حقوقی میان انسان ها گام نهاده است.

پر واضح است که پیشرفت تکنولوژی و خلق روش های مدرن، قوانین و مقررات ویژه ای را طلب می کند تا از ایجاد هرج و مرج در جوامع جلوگیری نماید. یکی از نمودهای پیشرفت در زمینة پزشکی، تلقیح مصنوعی است. میل، علاقه و نیاز غریزی و روحی انسان ها در برخورداری از موجودی به نام «فرزند» که موجب طراوت و شادابی در زندگی می شود را میتوان به عنوان اصلی ترین انگیزه در نیل به جدیدترین و پیشرفته ترین شیوه های تلقیح مصنوعی به حساب آورد.

همان طور که اشاره شد این امر نیز همچون سایر دستاوردهای بشری، عوارض و مشکلات عدیده ای را به دنبال داشته که اکنون پس از گذشت 22 سال از تولد نخستین محصول این روش، همچنان علمای فقه، حقوق و اخلاق پاسخ مناسبی برای متقاضیان ارایه نکرده و در اکثر کشورهای جهان قانون مدونی جهت این امر مهم و حیاتی وضع نشده است.

آنچه در کشورهای اسلامی نظیر ایران به لحاظ مقید بودن به مذهب بیشتر مورد توجه قرار گرفته، حکم تکلیفی این گونه امور بوده است و کمتر به احکام وضعی انواع روشهای تلقیح مصنوعی پرداخته شده است که اهمیت قسمت اخیر اگر بیش از قسم اول نباشد کمتر نیست. لذا با عنایت به این ضرورت و گستردگی موضوع و از آنجا که دانش حقوق یگانه علمی است که متکفل ارائه راه حلهای مناسب برای این قبیل مشکلات و مسائل خاص می باشد، ناگزیر است که همراه با این مسایل نو ظهور گام بردارد و برای این گونه پرسشها، پاسخهای مناسب ارائه دهد. خوشبختانه دانش حقوق در قواعد و مقررات موضوعه خلاصه نمی شود بلکه حقوق دانشی است با قواعد و ضوابط کلی و اصول عامه ای که به مثابه اهرمهای استنباط در اختیار حقوقدانان قرار می گیرد، لذا با تکیه بر این اصول عمومی، حقوقدانان قادر خواهند بود که با هر گونه مسایل جدید حقوقی که در رویاروی ایشان قرار می گیرد و شاید در قوانین موضوعه هم سخنی از آن نرفته باشد، برخورد مناسب نموده و جوابهای صحیح و راه حلهای شایسته ارائه دهند.

مسأله تلقیح مصنوعی انسان که موضوع بررسی و تحقیق ما در این نوشتار قرار گرفته است، یکی از پدیده های نوینی است که با شکوفایی دانش پزشکی پا به عرصه هستی نهاده و به تبع منشأ ایجاد مسائل مختلف حقوقی شده است و بدلیل آنکه این موضوع یکی از موضوعات نوین می باشد، متأسفانه در حقوق مدون و قوانین موضوعه ایران سخنی محکم و قابل دفاع از آن به میان نیامده است. از این رو برای تحقیق و مطالعه در اطراف جنبه های حقوقی این مسأله ناگزیر باید از اصول کلی و ضوابط عامه استمداد جست ناگفته نماند تلقیح مصنوعی از رخدادهایی است که در مورد آن نصّ خاصی وارد نشده است ولی (حکم آن) از حوزه عام و اصول کلی خارج نیست و به همین خاطر فقها در جهت امتثال دستور پیشوایان خود (ع) : « بیان اصول و قواعد بر ماست و استخراج جزئیات بر عهده شماست » تلاش خود را برای استنباط حکم این مسأله از دو منبع یاد شده بکار گرفته اند. حقیر نیز با انطباق نوشته های فقهی و حقوقی سعی بر آن دارم که آخرین دستاوردهای بشری را برای حل این معضل و ایجاد زمینه مناسب جهت باروری و تولید مثل زوج های نابارور در خدمت اندیشه وران و علاقمندان علوم حقوقی و فقهی قرار دهم.

دراین راستا آقای دکتر زارع با همت و پشتکار فراوان به معرفی بیماری بروسلوز پرداخته اند. توجه ایشان به منابع معتبر بین المللی، همراه با ارائه اطلاعات آماری و اپیدمیولوژیک بومی، مجموعه ای را پدید آورده که مطالعه آن برای «متخصصان بیماریهای داخلی، پزشکان عمومی و دانشجویان علامند» مفید می باشد.

توفیق روزافزون ایشان را در راه خدمات بیشتر به جامعه پزشکی از خدای بزرگ آرزو می کنم. امید است با مطالعه منابع جدید و اطلاعات نوین در زمینه این بیماری و نیز استفاده از تحقیقات منطقه ای درآینده، برارزش علمی این کتاب بیش از پیش افزوده گردد.

پیش گفتار

با پیشرفت علم و تکنولوژی تصور می شد که بیماریهای عفونی فراموش شوند اما نه تنها این گونه نشد، بلکه این بیماریها از اهمیت بیشتر و جدیتری برخوردار شدند، زیرا بیماریهای عفونی قبلی مثل سل دوباره شعله ور شدند، بیماری های جدید عفونی مثل ایدز، ابولا (EBOLA) (HTLV1), (یک نوع ویروس کمی شایع درخراسان) جامعه را فراگرفتند، دربیماران پیوند اعضاء، نقص ایمنی، عفونتهای بیمارستانی و در جنگهای بیوشیمیایی اهمیت عمده ای یافتند.

ازآن جا که بیماریهای عفونی با بهداشت جامعه و تک تک افراد جامعه ارتباط مستقیم و غیرقابل انکاری دارند لذا درک ماهیت این بیماریها، و چگونگی سرایت ونحوه درمان آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

با توجه به شیوع بیماری تب مالت درکشور عزیزمان ایران واز آن جا که این بیماری یک معضل بهداشتی-اقتصادی واجتماعی محسوب می شود، سعی شده مطالب این کتاب با توجه به تازه ترین مطالب و جدیدترین روشهای درمانی تب مالت (بروسلوز) نوشته شود.

تب مالت  (Brucellosis)

کلیات

بروسلوز بیماری مهم مشترک بین انسان و دام می باشد (Zoonosis) که در انسان می تواند ایجاد بیماری سخت و باعث پیامدهای اقتصادی وخیمی شود. این بیماری گاهی به طور مستقیم و گاه با تماس غیرمستقیم انسان با جانوران و مصرف مواد غذایی آلوده منتقل می شود .تب مالت به عنوان یک مشکل بهداشتی عمده و عمومی درجهان مطرح است، درمناطقی که حیواناتی از قبیل گاو، خوک، بز، گوسفند و ... به شمار بسیار وجود داشته باشد این بیماری به صورت بومی درآن جا دیده می شود. کانونهای عمده این بیماری درمناطق مدیترانه، اروپا، آسیای مرکزی، مکزیک و جنوب آمریکاست .

میزان شیوع بروسلوز را در انسان به دشواری می توان تعیین کرد، زیرا بسیاری از موارد بیماری همچنان ناشناخته می ماند (خیلی از بیماران به شکل پنهان بیماری دچارند) ونیز عده ای از پزشکان برخی کشورها با بیماری بروسلوزیس آشنایی ندارند .

تاریخچهطبق گزارش هیوج[1]بیماری تب مالت توسط بقراط در 460 سال قبل از میلاد شرح داده شده است درسال 1859 مارستون[2] کمک جراح درجزیره مالت بیماری تب مالت را توضیح داد زامیت[3]مخزن تب مالت را در آن جزیره «بز» تشخیص داد ومصرف شیر غیرپاستوریزه را جهت سربازان ممنوع اعلام کرد ؛ به دنبال آن میزان بروز (انسیدانس) تب مالت درسربازان انگلیسی کاهش واضح یافت. گفته می وشد سربازان انگلیسی آن جزیره به علت مصرف شیر بزهایی به این بیماری مبتلا شدند که آن بزها را از ایران برده بودند درسال 1887 پزشک اسکاتلندی به نام دیویدبروس[4] درطی اقامتش درجزیره مالت عامل سببی (اتیولوژیک) بیماری تب مالت را کشف کرد و بعدها به افتخار او این بیماری بروسلوزیس نام گرفت .

در ایران برای اولین بار درسال 1311 بروسلاملی تنسیس (Melitensis) توسط کارشناسان استیتوپاستور ایران از کشت خون یک نفر بیمار مبتلا به تب مالت جدا شد . سایر اسامی این بیماری شامل: تب قبرس، تب شیربز، تب مواج، تیفومالاریا، تیفوئید  متناوب، تب مدیترانه ای و ... می باشد.

اپیدمیولوژیسالانه توسط صد کشور دنیا 000/500 مورد تب مالت به سازمان بهداشت جهانی (W.H.O) گزارش می شود. گزارشها حاکی از آن است که حتی درکشورهای توسعه یافته ممکن است بروز واقعی بروسلوز بیست و شش بار بیشتر از ارقام رسمی باشد.

گونه های مهم بروسلا عبارتند از: ملی تنسیس (Melitensis)، ابورتوس (Abourtus)، کانیس (Canis)، و سوئیس (Suis)

بروسلاملی تنسیس: عمدتاً کشورهای منطقه مدیترانه، اسپانیا، یونان، آمریکای لاتین، آسیا (عراق و کویت و...) را آلوده کرده است و درحیواناتی همچون بز، گوسفند و شتر شایعتر است.

بروسلاابورتوس: درسراسر جهان پراکندگی دارد اما در ژاپن، اسرائیل و چند کشور اروپایی ریشه کن شده است و درگاوها شایعتر است.

بروسلاسوئیس: درغرب و میانه ایالات متحده، امریکای جنوبی،‌آسیای جنوب شرقی گستر ش دارد و درخوکها بیشتر است.بروسلاکانیس: درامریکای شمالی وجنوبی، ژاپن و اروپای مرکزی آلودگی ایجاد می کند.

درسال 1994 آمریکائی هاو بریتانیایی ها به طور جداگانه یک ارگانیسم بروسلا نامشخص را از لاشه پستانداران دریایی دراسترالیا ودلفین درکالیفرنیا ایزوله کردند که بروسلا ماریس (Maris) نام گرفت.

بیماری تب مالت عمدتاً درفصل بهار و تابستان شیوع می یابد و در مردهای بالغ به علت تماس شغلی شایعتر است درایران به علت همکاری پابه پای زنان درامر کشاورزی ودام داری با مردان، این بیماری در زنان نیز شایع است.  به طور نسبی 55% موارد بروسلوز درمردان و 45% آن در زنان رخ می دهد و شایعترین سن ابتلا به آن 15-45 سالگی است.

بروز تب مالت درایران درسال 1362 صد مورد به ازای هر 000/100 نفر جمعیت و درسال 1374 پنجاه و هفت مورد به ازای 000/100 نفر گزارش شده است. بالاترین میزان بیماری درکشور سال 1362 در استانهای مرکزی و چهار محال و بخیتاری بین 5/0 تا 1% گزارش شده است.

پراکندگی بیماری درایران براساس آخرین آمارهای موجود 1374 به این شرح است:

1. استانهای با آلودگی شدید (بیش از 225 مورد درصد هزار):لرستان ، ایلام، همدان.
2. استانهای با آلودگی متوسط (114 –225 مورد درصدهزار): چهارمحال بختیاری، مرکزی، کرمانشاه
3. استانهای با آلودگی کم (کمتر از 114 مورد در صد هزار): آذربایجان شرقی وغربی، کردستان، اصفهان، سمنان.

تب مالت در ایران اغلب از نوع «ملی تنسیس» می باشد که بیشتر در استانهای فارس، مازندران، سمنان، خراسان، اصفهان و چهارمحال بختیاری دیده می شود. بروسلوزگاوی بیشتر درگاوداریهای استانهای مرکزی، خوزستان، همدان و فارس مشاهده شده است.

تب مالت بیماری مشترک بین انسان و دام

دامهای آلوده را نابود کنید.

تب مالت بیماری مشترک بین انسان و دام تب مالت یکی از بیماریهای مهمی است که از طریق تغذیه مواد آلوده در ایران شیوع دارد و به رغم قدیمی و مسن بودن مخصوصاً درمنطقه غرب کشور شایع است و این آمار درسال 83- 32 در 100 هزار نفر گزارش شده است.

تب مالت یک بیماری مشترک بین انسان ودام بود و عبارت است از یک عفونت باکتریایی که از گاو، خوک، سگ، گوسفند یا بز آلوده به انسان انتقال می یابد.این عفونت ناشی از باکتربروسلا است و از طریق مصرف شیر و محصولات لبنی به انسان منتقل می شود. این عفونت باکتریایی اعضای خونساز بدن ازجمله مغز استخوان، گره های لنفاوی، کبد و طحال را متأثر می کند برای پیشگیری از تب مالت باید از مصرف شیر غیر پاستوریزه از هر منبعی که باشد خودداری کرد پنیر را 2 ماده درآب نمک نگهداری و بعد به تدریج باید مصرف کرد زیرا مصرف پنیر آلوده سبب بیماری تب مالت در انسان می شود. هنگام سروکار داشتن با حیوانات از دستکش محافظ چشم پیش بند و سایر وسایل محافظتی استفاده کرد و دام ها را واکسینه کرد به طور کلی پیشگیری عملاً به صورت رعایت اصول در برخورد با عوامل آلوده کننده حیوانی مانند ادرار، مدفوع، شیر و بافت های آنهاست. به همین دلیل کارگاه سه روز منطقه ای مبارزه با تب مالت با حضور کارشناسان 18 استان درهمدان با همکاری اداره کل دامپزشکی و مرکز بهداشت و درمانی استان همدان به منظور دستیابی به راهکارهای اجرایی در جهت کاهش و پیشگیری بیماری تب مالت وکشف نقایص موجود دراین زمینه و تحلیل آنها برگزار شد.

دکتر هوشمند سالم سازی دام ها با استفاده از واکسن های دامی توسط سازمان دامپزشکی آزمایش دام ها و تشخیص بروسلوز و تحویل دام های آلوده به کشتارگاه ها را از اقدامات سازمان دامپزشکی کشور عنوان کرد (برای پیشگیری از ابتلا به تب مالت) لازم است تمامی دام های نابالغ واکسینه شوند که امکان انجام واکسیناسیون دامی احیتاج به امکانات بیشتری از نظر نیروی انسانی وسایل کار واعتبارات مالی دارد. همچنین دولت باید حمایت از این برنامه ها را انجام دهد. سنتی بودن دامداری ها وعدم معرفی دام های آلوده مقدار زیادی و پراکنده بودن دامها، کوچ رو بودن تعداد زیادی ازجهت منقطه غرب کشور و زندگی با دام استفاده از فرآورده ها و کمی فرهنگ غذایی و تماس نزدیک با ترشحات آلوده از مشکلات عمده مبارزه با بیماری تب مالت است.