تاریخ تبریز بعد از اسلام برخلاف تاریخ کهن آن که با حدس و گمان همراه است، روشن و واضح است. این شهر در سال 21 هجری قمری به وسیله اعراب فتح شد و به دنبال آن قبایلی از اعراب مانند ازدها که از قبایل معروف یمن بودند در این شهر ماندند و حکومت روادیان را بنیان نهادند.

اغلب منابع بعد از اسلام نیز از بنای اولیه تبریز را به زبیده خاتون همسر هارون الرشید نسبت داده اند، اما در متون تاریخی قدیم مطلبی که دلیل صحت این ادعا باشد دیده نشده است و اساسا هیچ جا ذکری از این که زبیده زن هارون الرشید به آذربایجان آمده باشد به میان نیامده است. از جمله کسانی که معتقدند شهر تبریز به امر زبیده خاتون دختر جعفر پسر منصور عباسی و همسر هارون الرشید به وجود آمده است، حمدالله مستوفی قزوینی است. او در کتاب نزهت القلوب، تاریخ بنای تبریز را 175 هجری قمری آورده و اضافه کرده است که باروی تبریز 6000 گام بود و 10 دروازه داشت.

آنچه که از مطالعه منابع تاریخی و نتایج پژوهشگران مختلف از جمله نادر میرزا، کسروی و جکسن آمریکایی به دست می آید این است که نسبت دادن بنای تبریز به زبیده خاتون نمی تواند صحیح باشد. به طوری که از کتب تاریخ ارمنی نیز برمی آید، از چند قرن پیش از اسلام شهر تبریز بر پا بوده و عنوان شهر را داشته است. احتمالا علت اینکه در فتوحات تازیان نامی از تبریز برده نشده آن است که در آن زمان چندان آباد و صاحب نام نبوده است.

پروفسور مینورسکی مولف کتاب تاریخ تبریز بر این عقیده است که تبریز فعلی همان شهر تارماکیس است که در کتیبه سارگن از آن نام برده شده است. سارگن دوم در کتیبه خود از 21 شهر در این منطقه نام برده است که نشان دهنده رشد شهرسازی در نواحی اطراف دریاچة ارومیه در هزاره اول پیش از میلاد است.

تعیین تاریخ دقیق پیدایش شهرنشینی در دشتی که تبریز در آن قرار گرفته، دشوار است. همین قدر می توان گفت که شرایط این دشت حاصلخیز به واسطه وجود دو رود آجی چای و مهران رود، اقلیم معتدل، موقعیت ارتباطی بسیار مناسب، وجود منابع زیرزمینی غنی و موقعیت مناسب استراتژیکی آن، زمینه مساعدی برای تکوین و توسعه زندگی شهری فراهم آورده است